|
|
Sejm Rzeczypospolitej
Polskiej ustanowił rok 2019 Rokiem Gustawa
Herlinga-Grudzińskiego. Uchwałę podjęto na posiedzeniu w
piątek 20 lipca. 2018 roku. 20 maja 2019 r. minie 100.
rocznica urodzin tego wybitnego pisarza i publicysty
emigracyjnego, więźnia sowieckich łagrów, uczestnika Bitwy
pod Monte Cassino, współtwórcy „Kultury” paryskiej. |
Gustaw Herling-Grudziński (ur. 20 maja 1919 w Kielcach,
zm. 4 lipca 2000 w Neapolu) – polski pisarz, eseista, krytyk
literacki, dziennikarz, żołnierz, więzień obozów
koncentracyjnych Gułagu. Aresztowany przez NKWD po agresji
ZSRR na Polskę, podczas próby przejścia niemiecko-sowieckiej
linii demarkacyjnej. Jako przedwojenny sympatyk Polskiej
Partii Socjalistycznej po wojnie dał się poznać jako krytyk
dyktatury komunistycznej w Polsce i całej Europie
Środkowo-Wschodniej. Przez cały okres komunizmu w Polsce
pozostał na wygnaniu jako polski emigrant polityczny.
Kawaler Orderu Orła Białego. |
Urodził się 20 maja 1919 w Kielcach, w spolonizowanej,
ale wyznającej judaizm rodzinie żydowskiej, jako Gecel (vel
Gustaw) Herling (vel Grudziński), syn Dorotyz Bryczkowskich
i Jakuba (Joska) Herlinga vel Grudzińskieg.
W 1919 rodzice pisarza mieszkali w Kielcach, jednakże sporo
czasu spędzali też w pobliskich Skrzelczycach w gm.
Pierzchnica, gdzie mieścił się duży folwark, którego byli
właścicielami. Narodziny syna, czwartego dziecka po Eugenii,
Maurycym zwanym Morkiem i Łucji zwanej Sarą, ojciec zgłosił
dopiero 17 lipca 1919 w Daleszycach.
W 1921 folwark w Skrzelczycach został sprzedany i od tej
pory, do wojny, rodzina mieszkała w Kielcach – matka z
dziećmi i w Suchedniowie – Jakub Herling-Grudziński, który
nabył tam duży młyn i dom[1]. W późniejszych latach pisarz
wspominał z sentymentem Suchedniów, niewielkie miasto w
województwie świętokrzyskim, m.in. w dziele Inny świat.
W Kielcach też Gustaw Herling-Grudziński uczęszczał do
Gimnazjum im. M. Reja (obecnie I LO im. S. Żeromskiego w
Kielcach).
Wbrew woli ojca (który namawiał go na Szkołę
Główną Gospodarstwa Wiejskiego) studiował 2 lata
filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim, pisał
dla czasopism „Ateneum”, „Pion”, „Nowy Wyraz” oraz
redagował tygodnik „Orka na Ugorze”.
15 października 1939 założył wraz z kolegami Polską
Ludową Akcję Niepodległościową (PLAN), jedną z
pierwszych polskich organizacji konspiracyjnych. Był
jej szefem przez 2 miesiące. Wyjechał do Lwowa,
gdzie czasowo korzystał z protekcji Marii
Dąbrowskiej i Juliusza Kleinera, następnie udał się
do Grodna i tam znalazł pracę w teatrzyku
kukiełkowyM. W marcu 1940 próbował przedostać się na
Litwę. Wynajęci przez niego przemytnicy okazali się
jednak być na usługach NKWD i Grudziński został
aresztowany zaraz po opuszczeniu miasta. Umieszczono
go w tamtejszym więzieniu, gdzie został szybko
skazany na 5 lat pobytu w obozach. Następnie,
poprzez więzienia w Witebsku, Leningradzie i
Wołogdzie, trafił do łagru w Jercewie.
20 stycznia 1942 po dramatycznej głodówce
protestacyjnej został stamtąd zwolniony na mocy –
obowiązującego już od niemal pół roku – układu
Sikorski-Majski. Wstrząsający opis rzeczywistości
obozowej zawarł później w książce Inny świat. 12
marca w miejscowości Ługowoje udało mu się
przyłączyć do armii gen. Andersa. Walczył m.in. pod
Monte Cassino, za co otrzymał Order Virtuti Militari.
Matka Herlinga-Grudzińskiego zmarła na
tyfus w 1932 i pochowana jest na cmentarzu
żydowskim w Bodzentynie, ojciec zmarł w
1943, brat Maurycy i siostry przeżyli II
wojnę światową i zostali w Polsce Maurycy
Herling-Grudziński (adwokat, po wojnie
sędzia Sądu Najwyższego PRL) działał podczas
wojny w Żegocie (swą rolę ujawnił w 1976) i
uratował ok. 500 Żydów. Siostra Łucja była
żoną płk. Mariana Utnika (jeden z
powierników Funduszu Obrony Narodowej, był
oskarżony w tzw. procesie TUN).
Po wojnie, w 1945, został emigrantem
politycznym. Wraz z żoną Krystyną (z domu
Stojanowską) przeniósł się z Włoch do
Londynu, gdzie był publicystą londyńskiego
tygodnika „Wiadomości”. Współtworzył i
redagował miesięcznik „Kultura”. Był także
członkiem Instytutu Literackiego.
W połowie 1946 we Włoszech przystąpił do
Polskiej Partii Socjalistycznej. Publikował
w czasopismach partyjnych „Robotniku
Polskim” i „Świetle”. W 1948 wybrany
zastępcą członka Komitetu Głównego PPS w
Wielkiej Brytanii, zaś na II zjeździe
emigracyjnej PPS w Lens w 1952 został
wybrany w skład Centralnego Sądu Partyjnego.
Wystąpił z PPS w 1960, gdy wskutek sporów
wśród emigracyjnych socjalistów usunięto z
PPS Adama Ciołkosza.
W 1952 jego żona Krystyna popełniła
samobójstwo.
W późniejszym okresie współpracował z
Komitetem Obrony Robotników i Polskim
Porozumieniem Niepodległościowym w kraju. W
III RP działał w Ruchu Stu.
W latach 1952–1955 pracował dla Radia Wolna
Europa w Monachium. W 1955 osiadł na stałe w
Neapolu, gdzie poślubił Lidię, córkę
Benedetto Crocego. Podpisał list pisarzy
polskich na Obczyźnie, solidaryzujących się
z sygnatariuszami protestu przeciwko zmianom
w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej (List 59). Zmarł 4 lipca 2000 na
skutek wylewu krwi do mózgu[15]. Został
pochowany na neapolitańskim cmentarzu Poggio
Reale. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy
Polskich.
W 1990 został laureatem literackiej Nagrody
Polskiego PEN Clubu im. J. Parandowskiego, w
2000 odebrał w Krakowie doktorat honoris
causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Postanowieniem Prezydenta RP Aleksandra
Kwaśniewskiego z 5 czerwca 1998 został
odznaczony Orderem Orła Białego w uznaniu
znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej
Polskiej.
W PRL informacje na temat Gustawa
Herling-Grudzińskiego podlegały cenzurze.
Jego nazwisko znajdowało się na specjalnej
liście osób objętych całkowitym zakazem
publikacji. Zalecenia cenzorskie dotyczące
jego osoby zanotował Tomasz Strzyżewski,
który w swojej książce o peerelowskiej
cenzurze opublikował notkę informacyjną nr 9
z 1975 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy,
Publikacji i Widowisk. Wytyczne dla cenzorów
zawierały na liście autorów zakazanych jego
nazwisko głosząc: „(...) w stosunku do niżej
wymienionych pisarzy, naukowców i
publicystów przebywających na emigracji (w
większości współpracowników wrogich
wydawnictw i środków propagandy
antypolskiej) należy przyjąć zasadę
bezwarunkowego eliminowania ich nazwisk oraz
wzmianek o ich twórczości, poza krytycznymi,
z prasy, radia i TV oraz publikacji
nieperiodycznych o nienaukowym charakterze
(literatura piękna, publicystyka,
eseistyka)”. Jego twórczość pisarska została
upowszechniona w Polsce dopiero po 1989 r.
|
Dorobek literacki
-
1945
Żywi i umarli
(Rzym) – debiut książkowy ; (Wydawnictwo FIS,
Lublin 1990 – wydanie I krajowe)
-
1951
Inny świat
(Londyn, wyd. polskie
1953)
-
1960
Skrzydła ołtarza
(Instytut Literacki, Paryż)
-
1963
Drugie Przyjście oraz inne opowiadania i szkice
(Instytut Literacki, Paryż)
-
1969
Upiory rewolucji
(Paryż)
-
1973
Dziennik pisany nocą 1971–1972
(Paryż)
-
1980
Dziennik pisany nocą 1973–1979
(Paryż)
-
1983
Podróż do Burmy
(Londyn)
-
1984
Dziennik pisany nocą 1980-1983
(Paryż)
-
1986
Pierścień
(Neapol)
-
1988
Wieża i inne opowiadania
(Wydawnictwo „W drodze”, Poznań)
-
1989
Dziennik pisany nocą 1984-1988
(Warszawa)
-
1993
Dziennik pisany nocą 1989-1992
(Czytelnik, Warszawa)
-
1995
Portret wenecki. Trzy opowiadania
(Lublin)
-
1997
Don Ildebrando: opowiadania
(Warszawa)
-
1997
Gorący oddech pustyni
(Warszawa) – finał
Nagrody Literackiej Nike
1998
-
1999
Biała noc miłości
(Warszawa)
-
2000
Podzwonne dla dzwonnika
(Czytelnik, Warszawa)
-
2000
Najkrótszy przewodnik po sobie samym
(Wydawnictwo Literackie, Kraków,
-
2005
Wędrowiec cmentarny
(Warszawa)
-
2007
Wiek biblijny i śmierć
(Wydawnictwo Literackie, Kraków
|
|
|