Gustaw Herling-Grudziński
Strona główna
Regulamin
Tydzień Bibliotek
Olga Tokarczuk Nobel 2018
Gustaw Herling-Grudziński
Leopold Tyrmand
czytelnia
aforyzmy o książce
historia
zbiory
lektury lic. 3-letnie
lektury nowe liceum
katalogi
biblioteki cyfrowe
nowe książki
podręczniki 2020/2021
ciekawe strony
Literackie nagrody Nobla

 

 

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2019 Rokiem Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Uchwałę podjęto na posiedzeniu w piątek 20 lipca. 2018 roku. 20 maja 2019 r. minie 100. rocznica urodzin tego wybitnego pisarza i publicysty emigracyjnego, więźnia sowieckich łagrów, uczestnika Bitwy pod Monte Cassino, współtwórcy „Kultury” paryskiej.

 

Gustaw Herling-Grudziński (ur. 20 maja 1919 w Kielcach, zm. 4 lipca 2000 w Neapolu) – polski pisarz, eseista, krytyk literacki, dziennikarz, żołnierz, więzień obozów koncentracyjnych Gułagu. Aresztowany przez NKWD po agresji ZSRR na Polskę, podczas próby przejścia niemiecko-sowieckiej linii demarkacyjnej. Jako przedwojenny sympatyk Polskiej Partii Socjalistycznej po wojnie dał się poznać jako krytyk dyktatury komunistycznej w Polsce i całej Europie Środkowo-Wschodniej. Przez cały okres komunizmu w Polsce pozostał na wygnaniu jako polski emigrant polityczny. Kawaler Orderu Orła Białego.

 
Urodził się 20 maja 1919 w Kielcach, w spolonizowanej, ale wyznającej judaizm rodzinie żydowskiej, jako Gecel (vel Gustaw) Herling (vel Grudziński), syn Dorotyz Bryczkowskich i Jakuba (Joska) Herlinga vel Grudzińskieg.
W 1919 rodzice pisarza mieszkali w Kielcach, jednakże sporo czasu spędzali też w pobliskich Skrzelczycach w gm. Pierzchnica, gdzie mieścił się duży folwark, którego byli właścicielami. Narodziny syna, czwartego dziecka po Eugenii, Maurycym zwanym Morkiem i Łucji zwanej Sarą, ojciec zgłosił dopiero 17 lipca 1919 w Daleszycach.
W 1921 folwark w Skrzelczycach został sprzedany i od tej pory, do wojny, rodzina mieszkała w Kielcach – matka z dziećmi i w Suchedniowie – Jakub Herling-Grudziński, który nabył tam duży młyn i dom[1]. W późniejszych latach pisarz wspominał z sentymentem Suchedniów, niewielkie miasto w województwie świętokrzyskim, m.in. w dziele Inny świat.
W Kielcach też Gustaw Herling-Grudziński uczęszczał do Gimnazjum im. M. Reja (obecnie I LO im. S. Żeromskiego w Kielcach).
 

 

Wbrew woli ojca (który namawiał go na Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego) studiował 2 lata filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim, pisał dla czasopism „Ateneum”, „Pion”, „Nowy Wyraz” oraz redagował tygodnik „Orka na Ugorze”.
15 października 1939 założył wraz z kolegami Polską Ludową Akcję Niepodległościową (PLAN), jedną z pierwszych polskich organizacji konspiracyjnych. Był jej szefem przez 2 miesiące. Wyjechał do Lwowa, gdzie czasowo korzystał z protekcji Marii Dąbrowskiej i Juliusza Kleinera, następnie udał się do Grodna i tam znalazł pracę w teatrzyku kukiełkowyM. W marcu 1940 próbował przedostać się na Litwę. Wynajęci przez niego przemytnicy okazali się jednak być na usługach NKWD i Grudziński został aresztowany zaraz po opuszczeniu miasta. Umieszczono go w tamtejszym więzieniu, gdzie został szybko skazany na 5 lat pobytu w obozach. Następnie, poprzez więzienia w Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie, trafił do łagru w Jercewie.



20 stycznia 1942 po dramatycznej głodówce protestacyjnej został stamtąd zwolniony na mocy – obowiązującego już od niemal pół roku – układu Sikorski-Majski. Wstrząsający opis rzeczywistości obozowej zawarł później w książce Inny świat. 12 marca w miejscowości Ługowoje udało mu się przyłączyć do armii gen. Andersa. Walczył m.in. pod Monte Cassino, za co otrzymał Order Virtuti Militari.
 

Matka Herlinga-Grudzińskiego zmarła na tyfus w 1932 i pochowana jest na cmentarzu żydowskim w Bodzentynie, ojciec zmarł w 1943, brat Maurycy i siostry przeżyli II wojnę światową i zostali w Polsce Maurycy Herling-Grudziński (adwokat, po wojnie sędzia Sądu Najwyższego PRL) działał podczas wojny w Żegocie (swą rolę ujawnił w 1976) i uratował ok. 500 Żydów. Siostra Łucja była żoną płk. Mariana Utnika (jeden z powierników Funduszu Obrony Narodowej, był oskarżony w tzw. procesie TUN).
Po wojnie, w 1945, został emigrantem politycznym. Wraz z żoną Krystyną (z domu Stojanowską) przeniósł się z Włoch do Londynu, gdzie był publicystą londyńskiego tygodnika „Wiadomości”. Współtworzył i redagował miesięcznik „Kultura”. Był także członkiem Instytutu Literackiego.
W połowie 1946 we Włoszech przystąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Publikował w czasopismach partyjnych „Robotniku Polskim” i „Świetle”. W 1948 wybrany zastępcą członka Komitetu Głównego PPS w Wielkiej Brytanii, zaś na II zjeździe emigracyjnej PPS w Lens w 1952 został wybrany w skład Centralnego Sądu Partyjnego. Wystąpił z PPS w 1960, gdy wskutek sporów wśród emigracyjnych socjalistów usunięto z PPS Adama Ciołkosza.

W 1952 jego żona Krystyna popełniła samobójstwo.
W późniejszym okresie współpracował z Komitetem Obrony Robotników i Polskim Porozumieniem Niepodległościowym w kraju. W III RP działał w Ruchu Stu.
W latach 1952–1955 pracował dla Radia Wolna Europa w Monachium. W 1955 osiadł na stałe w Neapolu, gdzie poślubił Lidię, córkę Benedetto Crocego. Podpisał list pisarzy polskich na Obczyźnie, solidaryzujących się z sygnatariuszami protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59). Zmarł 4 lipca 2000 na skutek wylewu krwi do mózgu[15]. Został pochowany na neapolitańskim cmentarzu Poggio Reale. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
W 1990 został laureatem literackiej Nagrody Polskiego PEN Clubu im. J. Parandowskiego, w 2000 odebrał w Krakowie doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Postanowieniem Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego z 5 czerwca 1998 został odznaczony Orderem Orła Białego w uznaniu znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej.
W PRL informacje na temat Gustawa Herling-Grudzińskiego podlegały cenzurze. Jego nazwisko znajdowało się na specjalnej liście osób objętych całkowitym zakazem publikacji. Zalecenia cenzorskie dotyczące jego osoby zanotował Tomasz Strzyżewski, który w swojej książce o peerelowskiej cenzurze opublikował notkę informacyjną nr 9 z 1975 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Wytyczne dla cenzorów zawierały na liście autorów zakazanych jego nazwisko głosząc: „(...) w stosunku do niżej wymienionych pisarzy, naukowców i publicystów przebywających na emigracji (w większości współpracowników wrogich wydawnictw i środków propagandy antypolskiej) należy przyjąć zasadę bezwarunkowego eliminowania ich nazwisk oraz wzmianek o ich twórczości, poza krytycznymi, z prasy, radia i TV oraz publikacji nieperiodycznych o nienaukowym charakterze (literatura piękna, publicystyka, eseistyka)”. Jego twórczość pisarska została upowszechniona w Polsce dopiero po 1989 r.

 

Dorobek literacki